علت ناباروری، سقط و زایمان زودرس

گفت‌وگو با دکتر شیرین نیرومنش درباره ناهنجاری های رحم

رحم یکی از اعضای اصلی بدن زنان در باروری محسوب می‌شود و سلامت آن در ادامه روند بارداری و سلامت جنین بسیار موثر است. این عضو عضلانی و تو خالی که داخل لگن بین مثانه و رکتوم قرار دارد، از 3 لایه مجزا تشکیل شده است؛ «سروز» یا پوشش خارجی، «میومتر» یا دیواره عضلانی میانی و «آندومتر» یا پوشش داخلی. ناهنجاری‌ها و نواقص ساختمانی رحم می‌تواند بر باروری زنان تاثیر بگذارد. گفت‌وگو با خانم دکتر شیرین نیرومنش، متخصص زنان و زایمان و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در‌این‌باره بخوانید.

آیا ناهنجاری‌ها یا نقایص رحمی انواع مختلفی دارند؟

ناهنجاری‌های مادرزادی رحم یکی از علل ناباروری، سقط یا زایمان زودرس است. این ناهنجاری‌ها شامل ناهنجاری‌های شکل رحم، وجود سپتوم (دیواره درونی رحم)، رحم تک‌شاخ، رحم دوگانه، فیبروم، پولیپ‌های آندومتر، چسبندگی‌های داخل رحم و... هستند. به‌طور کلی رحم، عضوی مثلثی یا گلابی شکل است که حدود 70 گرم وزن دارد و در قسمت تحتانی لگن قرار گرفته و محل رشد جنین است. رحم به دلایل مختلف ممکن است شکل طبیعی نداشته باشد که در این صورت، باعث سقط می‌شود. اولین نقص رحم، تک‌شاخ بودن آن است یعنی فقط قسمتی از رحم شکل گرفته است. مثلا شاخ سمت راست یا شاخ سمت چپ که معمولا به یک لوله مرتبط می‌شود و حفره کوچکی در آن وجود دارد. حجم داخل رحم کم است که یا باعث سقط می‌شود و یا در صورت ادامه بارداری، زایمان زودرس اتفاق می‌افتد. دومین ناهنجاری یا نقص رحمی، رحم دو‌شاخ است که در آن رحم به صورت دو حفره جداگانه شکل می‌گیرد. در این شکل هم معمولا سقط‌های مکرر به خصوص در ماه‌های دوم و ماه چهارم و پنجم اتفاق می‌افتد. بارداری برای این افراد خطر بیشتری دارد و احتمال بد قرار گرفتن جنین در رحم‌هایی که این شکل‌ را دارند و سقط بیشتر است. ناهنجاری دیگر، وجود دیواره در رحم است. شکل ظاهری رحم طبیعی است اما وسط آن یک دیواره وجود دارد. این دیواره ممکن است ناقص یا کامل باشد. گاهی از سطح فوقانی رحم تا حدود یک سوم یا نصف حفره رحم با این دیواره به 2 قسمت تقسیم می‌شود. فضایی که با این دیواره ایجاد می‌شود، کوچک‌تر است و خونرسانی کافی به آن انجام نمی‌شود. اگر با وجود این نقص بارداری روی دهد به علت تغذیه ناکافی احتمال سقط جنین وجود خواهد داشت. مشکل بالینی ناشی از دیواره درونی رحم شامل ناباروری، سقط خودبه خود در 3 ماهه اول یا دوم یا عوارض 3 ماهه آخر بارداری است. البته در صورت وجود ناهنجاری داخل رحمی، ادامه بارداری به محل لانه‌گزینی جنین بستگی دارد و این نکته شاید علت مواردی باشد که بیمار با داشتن دیواره درونی رحم و حتی بعد از یک زایمان طبیعی، سقط‌های مکرر را تجربه می‌کند. برداشتن این دیواره به روش هیستروسکوپی میزان سقط خودبه‌خود را در بیماران مبتلا به دیواره درونی رحم به طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد و درمان جراحی در بیمارانی که دیواره درونی شناخته‌شده و سابقه سقط‌های مکرر دارند، گاهی انجام می‌شود.

آیا این ناهنجاری‌ها علامتی هم دارند؟

ناهنجاری‌های رحمی معمولا علامتی ندارند اما در کسانی که دچار ناهنجاری شکل رحم هستند، اختلالات کلیه و مجاری اداری بیشتر است مثلا کلیه یکطرفه، کلیه لگنی یا نعل‌اسبی در آنان بیشتر دیده می‌شود. حدود 25 درصد خانم‌هایی که نقایص رحمی دارند، ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند و یک بارداری طبیعی تا ترم طی می‌کنند اما در 75 درصد موارد این نقایص به سقط و زایمان زودرس همراه می‌انجامد.

تشخیص این ناهنجاری‌ها چگونه است؟

اگر بیمار 2 تا 3 سقط یا زایمان زودرس حدود 4 تا 5 ماهگی داشته باشد، پزشک معمولا عکس رنگی یا هیستروسالپنگوگرافی درخواست می‌کند. در هیستر و سالپنگوگرافی ماده حاجبی، تزریق و تصویری از فضای داخلی رحم گرفته می‌شود. معمولا با این عکس می‌توان ناهنجاری‌های رحمی را تشخیص داد اما گاهی رحم دو‌شاخ با رحم دیواره درونی‌دار اشتباه گرفته می‌شود که در این موارد از ام‌آر‌آی و هیستروسکوپی به همراه لاپاراسکوپی استفاده خواهد شد. معمولا این مشکل تا زمانی که بارداری به وجود نیامده یا نزدیک زایمان، تشخیص داده نمی‌شود و دلیلی برای چکاپ زنان از نظر وجود این مشکل قبل از بارداری وجود ندارد.

درمان این ناهنجاری‌ها چگونه است؟ آیا امکان درمان در همه موارد ناهنجاری وجود دارد؟

در رحم دیواره دار معمولا از درمان بهترین نتیجه حاصل می‌شود و بارداری تا آخر ترم ادامه پیدا می‌کند. در گذشته هنگام مواجهه با این مشکلات رحمی و وجود دیواره در رحم، عمل جراحی وسیع با باز کردن شکم روی رحم انجام می‌شد اما امروزه با کمک هیستروسکوپی به‌وسیله دوربین، حفره رحم دیده می‌شود و این کار بدون برش و باز کردن شکم از طریق واژن انجام می‌شود. درمان ناهنجاری‌های فوقانی دستگاه تناسلی که با پیامدهای ناگوار بارداری همراه‌اند، بسیار محدود است بنابراین برای بهبود بخشیدن به پیامدهای بارداری، باید افزایش احتمال بارداری خارج از رحم یا زایمان زودرس را مدنظر داشت. اوایل بارداری این بیماران را باید با سونوگرافی از راه واژن بررسی کرد تا وجود یک ساک بارداری داخل رحمی ثابت شود و سپس با افزایش سن بارداری باید با سونوگرافی و معاینات دیگر با نظر پزشک دهانه رحم را از نظر احتمال باز شدن زودرس بررسی کرد.
منبع:هفته نامه سلامت